Czego nie jeść przy wysokim cholesterolu? Praktyczne wskazówki

Czego unikać w diecie przy wysokim cholesterolu?

Gdy mamy do czynienia z wysokim poziomem cholesterolu, kluczowe jest ograniczenie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, które są bogate w tłuszcze nasycone i trans. Zaleca się unikanie:

• tłustych mięs, takich jak wołowina czy wieprzowina,
• przetworzonych wędlin, które często zawierają dodatkowe kalorie,
• tłustego nabiału, na przykład pełnotłustych jogurtów i serów,
• potraw smażonych, które zwiększają udział tłuszczów nasyconych,
• słodyczy, które pełne są cukru i tłuszczów trans,
• alkoholu, którego nadmiar może podnieść cholesterol oraz sprzyjać otyłości,
• wysoko przetworzonych produktów, które zawierają szkodliwe tłuszcze trans oraz chemiczne dodatki.

Dieta bogata w kalorie promuje gromadzenie cholesterolu, dlatego lepiej stawiać na produkty, które mogą pomóc w jego obniżeniu. W diecie warto uwzględnić:

• sterole i stanole roślinne,
• błonnik pokarmowy,
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

Wprowadzenie tych zmian może znacząco poprawić kondycję układu sercowo-naczyniowego.

Jakie produkty są niezalecane przy wysokim cholesterolu?

Gdy zmagamy się z wysokim poziomem cholesterolu, warto zwrócić szczególną uwagę na kilka grup produktów, które mogą wpływać na wzrost cholesterolu LDL. Na przykład:

• tłuste mięsa, takie jak wieprzowina i wołowina,
• wędliny, takie jak kiełbasy oraz pasztety,
• pełnotłuste sery, w szczególności żółte i pleśniowe,
• produkty nabiałowe, jak mleko i śmietana,
• smażone dania, przygotowywane w głębokim tłuszczu,
• wysoko przetworzona żywność, bogata w tłuszcze trans i szkodliwe dodatki chemiczne,
• słodkie przekąski, takie jak ciasta i cukierki,
• nadmierne spożycie alkoholu.

Zmniejszenie lub całkowite wyeliminowanie tych produktów z diety może wspierać kontrolę poziomu cholesterolu oraz przyczynić się do poprawy ogólnego stanu zdrowia.

Czemu warto ograniczyć tłuszcze pochodzenia zwierzęcego?

Ograniczenie spożycia tłuszczów pochodzenia zwierzęcego ma kluczowe znaczenie z wielu względów. Tego rodzaju tłuszcze znajdują się między innymi w:

• maśle,
• smalcu,
• wołowinie,
• wieprzowinie.

Charakteryzują się one wysoką zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu. Kiedy je spożywamy, może to prowadzić do wzrostu poziomu „złego” cholesterolu LDL, co z kolei zwiększa ryzyko miażdżycy oraz innych chorób serca. Podwyższony poziom LDL sprzyja odkładaniu się blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych, utrudniając tym samym przepływ krwi, a przez to zwiększając ryzyko zawałów serca i udarów mózgu. Redukcja tłuszczów zwierzęcych może pozytywnie wpłynąć na profil lipidowy organizmu, prowadząc do obniżenia stężenia cholesterolu we krwi.

Zamiast nich warto wprowadzić zdrowsze opcje, takie jak oleje roślinne. Relatywnie korzystne dla zdrowia są oleje bogate w tłuszcze jednonienasycone i wielonienasycone, do których zalicza się:

• olej rzepakowy,
• oliwa z oliwek.

Dodatkowo, włączenie do diety produktów roślinnych, pełnych błonnika – jak owoce, warzywa czy strączki – przyczynia się do poprawy kondycji serca. Takie zmiany w diecie pomagają zmniejszyć ryzyko problemów związanych z cholesterolem. Ograniczenie tłuszczów zwierzęcych to zatem istotny krok w kierunku prowadzenia zdrowszego stylu życia oraz profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych.

Jakie tłuste mięsa i wędliny szkodzą zdrowiu?

Tłuste mięsa i wędliny mogą negatywnie wpływać na nasze zdrowie, szczególnie w kontekście wysokiego poziomu cholesterolu. Produkty takie jak:

• wieprzowina – na przykład boczek i żeberka,
• wołowina, której steaki pełne są tłuszczu,
• cielęcina z widocznym tłuszczem,
• przetworzone wędliny, takie jak kiełbasy, parówki, salami czy pasztety.

Obfitują w nasycone kwasy tłuszczowe, które mogą prowadzić do wzrostu cholesterolu LDL, co z kolei zwiększa ryzyko miażdżycy oraz schorzeń serca, co zagraża naszemu zdrowiu. Te produkty często zawierają dodatki konserwujące, co dodatkowo podnosi ich wartość kaloryczną. Osoby borykające się z podwyższonym cholesterolem powinny unikać tych produktów lub przynajmniej znacznie ograniczyć ich ilość w diecie. Zamiast tłustych mięs, warto postawić na:

• chudą wołowinę,
• drób bez skóry.

Również włączanie do codziennego menu większej ilości roślinnych produktów sprzyja redukcji ryzyka miażdżycy. Ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych jest niezwykle istotne dla utrzymania zdrowego serca. Wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych, takich jak rezygnacja z tłustych mięs i wędlin, może znacząco poprawić profil lipidowy organizmu oraz pomoc w obniżeniu poziomu cholesterolu we krwi.

Czemu potrawy smażone są niezdrowe dla osób z wysokim cholesterolem?

Potrawy smażone mogą stanowić poważne zagrożenie dla osób borykających się z problemem wysokiego cholesterolu. Zawierają one znaczne ilości tłuszczu, w tym tłuszcze nasycone i trans, które zwiększają poziom cholesterolu LDL. Wysokie stężenie LDL przyczynia się do rozwoju miażdżycy oraz chorób serca. Co więcej, proces smażenia, zwłaszcza w głębokim oleju, generuje szkodliwe substancje, takie jak akrylamid, które mogą negatywnie wpływać na zdrowie.

Dlatego osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu powinny ograniczyć spożycie smażonych potraw i rozważyć zdrowsze metody przygotowywania jedzenia. Techniki gotowania, duszenia, pieczenia czy grillowania to świetne alternatywy, które nie tylko redukują ilość tłuszczu, ale i pomagają zachować cenne składniki odżywcze. Przykładem mogą być:

• pieczone ryby,
• grillowane warzywa.

Wprowadzając te korzystne zmiany do diety, można poprawić zdrowie układu sercowo-naczyniowego oraz zredukować ryzyko komplikacji związanych z wysokim cholesterolem. Z tego powodu eliminacja smażonych dań staje się kluczowym krokiem w dbaniu o swoje zdrowie.

Jak alkohol wpływa na cholesterol?

Nadmierne spożycie alkoholu wywiera szkodliwy wpływ na poziom cholesterolu w organizmie. Gdy alkohol jest spożywany w dużych ilościach, prowadzi do wzrostu stężenia trójglicerydów w krwi. To zjawisko wiąże się z podwyższonym poziomem cholesterolu LDL, znanego jako „zły” cholesterol, a także obniżeniem cholesterolu HDL, określanego jako „dobry”.

Dodatkowo, otyłość, która często idzie w parze z nadmiernym piciem, pogarsza profil lipidowy we krwi. Kalorie pochodzące z alkoholu mogą sprzyjać przybieraniu na wadze, co z kolei zwiększa ryzyko wystąpienia chorób serca oraz problemów z układem krążenia.

Umiarkowane spożycie alkoholu, takie jak niewielkie ilości czerwonego wina, może czasem przynosić korzyści dla serca, jednak te pozytywne efekty są uzależnione od indywidualnego stanu zdrowia.

Osoby mające trudności z cholesterolem powinny rozważyć ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie alkoholu ze swojej diety. Taki krok sprzyja zdrowiu serca oraz obniża ryzyko problemów związanych z nadmiarem cholesterolu. Co więcej, regularna aktywność fizyczna odgrywa niezwykle istotną rolę w utrzymaniu prawidłowego poziomu cholesterolu.

Czemu słodycze są niepożądane w diecie przy wysokim cholesterolu?

Słodycze zdecydowanie nie są wskazane w diecie osób z wysokim cholesterolem. Powodem tego są przede wszystkim znaczne ilości:

• cukrów prostych,
• tłuszczów nasyconych,
• tłuszczów trans.

Te składniki mogą podnosić poziom trójglicerydów i cholesterolu LDL, co prowadzi do zwiększonego ryzyka miażdżycy. Nawet wysoki poziom cholesterolu HDL, często nazywanego „dobrym” cholesterolem, może ulec obniżeniu w wyniku zbyt częstego sięgania po słodkie przekąski. Dieta bogata w cukry i desery jest również związana z otyłością oraz insulinoopornością, co negatywnie oddziałuje na metabolizm lipidów.

Ciasta, ciasteczka i napoje słodzone dostarczają jedynie pustych kalorii. Lepiej zatem postawić na zdrowe nawyki żywieniowe, zwiększając spożycie błonnika oraz korzystnych tłuszczy pochodzenia roślinnego, które wspierają obniżanie cholesterolu. Kluczowym krokiem w poprawie profilu lipidowego oraz ogólnego zdrowia serca jest eliminacja lub znaczne ograniczenie słodyczy w diecie.

Jakie tłuste sery powinny być ograniczane?

Tłuste sery, zwłaszcza te z dużą ilością nasyconych kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu, powinny być ograniczane w diecie osób z podwyższonym poziomem cholesterolu. Wśród tych produktów znajdują się znane żółte sery, takie jak:

• cheddar,
• edam,
• gouda,
• sery pleśniowe, na przykład:
• camembert,
• brie,
• roquefort.

Do tej grupy zaliczają się także sery topione, feta oraz mascarpone, które są bogate w nasycone tłuszcze. Ich nadmierne spożycie może skutkować wzrostem cholesterolu LDL, co z kolei zwiększa ryzyko miażdżycy i innych problemów sercowych. Na szczęście istnieją zdrowsze alternatywy, takie jak:

• chudy twaróg,
• serki granulowane,
• mozzarella o obniżonej zawartości tłuszczu.

Wybierając te lżejsze opcje nabiałowe, zyskujemy lepszą kontrolę nad poziomem cholesterolu w organizmie. Takie podejście wspiera zdrowie serca, co jest szczególnie istotne dla osób troszczących się o swój profil lipidowy.

Jak wysoko przetworzona żywność wpływa na cholesterol?

Wysoko przetworzona żywność znacząco wpływa na poziom cholesterolu w organizmie. Potrawy fast food, słone przekąski, cukierki oraz napoje gazowane często obfitują w:

• tłuszcze trans,
• sól,
• cukier.

Takie składniki niekorzystnie oddziałują na profil lipidowy. Tłuszcze trans podnoszą poziom tzw. „złego” cholesterolu LDL i obniżają „dobry” cholesterol HDL. Złe nawyki żywieniowe mogą prowadzić do miażdżycy i problemów z sercem. Dodatkowo, nadmierne spożycie cukrów przyczynia się do wzrostu trójglicerydów, co jeszcze bardziej pogarsza zdrowie osób z wysokim cholesterolem.

Warto też zauważyć, że przetworzone produkty często mają niewiele:

• błonnika,
• witamin,
• minerałów.

Przez to ich wartość odżywcza jest niska. Niedobór błonnika w diecie może prowadzić do kłopotów trawiennych oraz zwiększonego apetytu na niezdrowe smakołyki. Osoby pragnące obniżyć swój poziom cholesterolu powinny ograniczyć spożycie tych niezdrowych produktów. Zamiast tego warto sięgać po zdrowsze alternatywy, takie jak:

• świeże owoce,
• warzywa,
• orzechy,
• pełnoziarniste produkty.

Te zdrowe pokarmy wspierają regulację lipidów we krwi, a odpowiednie nawyki żywieniowe mają kluczowe znaczenie dla zdrowia serca, co może zmniejszyć ryzyko chorób związanych z cholesterol.

Jakich olejów i tłuszczów najlepiej unikać?

Unikanie pewnych rodzajów olejów i tłuszczów ma kluczowe znaczenie dla osób borykających się z podwyższonym poziomem cholesterolu. W pierwszej kolejności warto odstawić tłuszcze nasycone oraz trans. Do grupy tych produktów zaliczają się:

• olej kokosowy,
• olej palmowy,
• smalec,
• masło.

Produkty te są bogate w nasycone kwasy tłuszczowe, zdolne do podnoszenia poziomu „złego” cholesterolu LDL. Warto również unikać tłuszczów utwardzonych, które występują często w margarynach i żywności przetworzonej, ponieważ dostarczają dodatkowych tłuszczów trans. Rafinowane oleje, bredne z niezdrowych tłuszczów w procesie obróbki, także powinny być ograniczone. Zamiast tych szkodliwych opcji, lepiej wybierać oleje roślinne, które obfitują w nienasycone kwasy tłuszczowe.

Doskonałymi przykładami są:

• oliwa z oliwek,
• olej rzepakowy,
• olej lniany,
• awokado.

Regularne wprowadzanie tych zdrowych tłuszczów do diety może wspomóc regulację poziomu cholesterolu, a także poprawić profil lipidowy naszego organizmu. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe, obecne w tych produktach, korzystnie wpływają na nasz układ sercowo-naczyniowy. Zmiana nawyków żywieniowych na bardziej sprzyjające zdrowiu, które ograniczają negatywne działanie szkodliwych tłuszczów, jest niezbędna w efektywnym zarządzaniu wysokim cholesterolem.

Czy dieta wegetariańska może pomóc w obniżeniu poziomu cholesterolu?

Dieta wegetariańska, obfitująca w warzywa, owoce, rośliny strączkowe oraz produkty pełnoziarniste, jest skutecznym sposobem na niższy poziom cholesterolu LDL. Dzięki dużej zawartości błonnika, steroli roślinnych oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych, może znacząco poprawić profil lipidowy organizmu. Badania sugerują, że osoby stosujące tę dietę często cieszą się niższym cholesterolem całkowitym i LDL w porównaniu do tych, którzy jedzą mięso.

Warto podkreślić, że spożycie roślinnych produktów może obniżyć cholesterol LDL nawet o 5-10% w zaledwie kilka tygodni. Kluczowe elementy, takie jak:

• orzechy i nasiona,
• błonnik pochodzący z warzyw,
• pełnoziarniste produkty.

Dostarczają one nie tylko zdrowych tłuszczów, ale także białka, które są niezbędne dla zachowania dobrej kondycji zdrowotnej. Włączenie błonnika wspiera zdrowe trawienie oraz ogranicza wchłanianie cholesterolu z diety. Sterole roślinne, obecne w niektórych olejach roślinnych, również odgrywają istotną rolę w redukcji cholesterolu. Zrównoważona dieta wegetariańska to nie tylko sposób na obniżenie cholesterolu LDL, ale także wsparcie dla ogólnego zdrowia układu sercowo-naczyniowego. Co więcej, taki sposób odżywiania może oferować pyszne i zdrowe alternatywy dla tradycyjnych posiłków.

Jakie warzywa z pektyną pomagają w obniżeniu cholesterolu?

Warzywa, które obfitują w pektynę, odgrywają kluczową rolę w diecie osób z problemem wysokiego cholesterolu. Pektyna, będąca rodzajem rozpuszczalnego błonnika, skutecznie obniża poziom LDL, czyli „złego” cholesterolu. Działa to w sposób, który sprawia, że cholesterol wiąże się w układzie pokarmowym, a jego wchłanianie zostaje w ten sposób zredukowane.

Wśród najważniejszych warzyw, bogatych w ten korzystny dla zdrowia składnik, można wymienić:

• marchew,
• dynię,
• cukinię,
• bakłażan,
• buraki.

Wprowadzenie ich do diety może znacząco poprawić profil lipidowy oraz wspierać zdrowie serca. Na przykład marchew jest doskonałym źródłem pektyny, co przyczynia się do lepszej regulacji poziomu cholesterolu. Z kolei dynia i cukinia dostarczają niezbędnego błonnika, co jest korzystne dla całego organizmu. Buraki natomiast, poza pektyną, obfitują w antyoksydanty, które wspierają wydolność sercowo-naczyniową. Nie można zapominać także o owocach cytrusowych, takich jak pomarańcze czy grejpfruty, które stanowią znakomite źródło tego błonnika. Awokado, dobrze znane z wysokiej zawartości zdrowych tłuszczów jednonienasyconych, również przyczynia się do obniżenia cholesterolu.

Włączenie tych warzyw do codziennych posiłków to skuteczny sposób na zmianę nawyków żywieniowych w walce z wysokim cholesterolem. Dzięki ich różnorodności można kreować pyszne i zdrowe dania.

Jakie są korzyści z włączenia błonnika pokarmowego w diecie?

Wprowadzanie błonnika pokarmowego do diety niesie ze sobą szereg korzyści zdrowotnych. Przede wszystkim przyczynia się do obniżenia poziomu szkodliwego cholesterolu LDL. Wspiera także utrzymanie stabilnego poziomu glukozy we krwi, co ma kluczowe znaczenie zwłaszcza dla osób cierpiących na insulinooporność. Dodatkowo, błonnik wpływa korzystnie na perystaltykę jelit, przeciwdziałając zaparciom. Dzięki niemu odczuwamy sytość, co ułatwia kontrolowanie masy ciała. Liczne badania sugerują, że dieta bogata w błonnik może znacząco zredukować ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.

• produkty pełnoziarniste, jak pieczywo,
• kasze,
• płatki owsiane,
• otręby,
• owoce,
• warzywa,
• rośliny strączkowe.

Włączenie tych składników do diety nie tylko korzystnie wpływa na samopoczucie, ale także dostarcza organizmowi cennych składników odżywczych, wspomagając układ sercowo-naczyniowy. Regularne spożywanie błonnika to prosty sposób na zredukowanie nadmiaru cholesterolu i poprawę ogólnej kondycji zdrowotnej.

Czemu aktywność fizyczna jest ważna w redukcji cholesterolu?

Ruch fizyczny odgrywa niezwykle ważną rolę w obniżaniu cholesterolu, zwłaszcza tego uznawanego za „zły”, czyli LDL. Regularne ćwiczenia, takie jak:

• aerobik,
• jogging,
• pływanie,
• jazda na rowerze.

przyczyniają się do wzrostu poziomu „dobrego” cholesterolu, znanego jako HDL. Osoby, które podejmują przynajmniej 150 minut umiarkowanej aktywności w tygodniu, cieszą się lepszym profilem lipidowym. Taki styl życia sprzyja poprawie metabolizmu oraz zwiększeniu wrażliwości na insulinę. Dodatkowo, odpowiedni ruch skutecznie redukuje poziom trójglicerydów, których nadmiar jest czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Systematyczne ćwiczenia znacząco zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób serca i wpływają na ogólne samopoczucie. Badania dowodzą, że umiarkowana aktywność fizyczna wspiera walkę z otyłością, która jest kluczowym czynnikiem ryzyka hiperlipidemii. Wprowadzenie ruchu do codziennych zajęć przekłada się na długoterminowe korzyści zdrowotne.

Istnieje wiele możliwości treningowych, które można dopasować do indywidualnych upodobań i możliwości. Dzięki temu regularne ćwiczenia są dostępne dla każdego, a ich przyjęcie korzystnie wpływa nie tylko na poziom cholesterolu, ale i na ogólny stan zdrowia.

Jak wprowadzenie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych może wpłynąć na zdrowie?

Wprowadzenie do diety wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, szczególnie omega-3 i omega-6, wywiera pozytywny wpływ na nasze zdrowie, zwłaszcza w kontekście zapobiegania chorobom sercowo-naczyniowym. Kwasy omega-3, obecne w:

• tłustych rybach,
• oleju lnianym,
• orzechach,

pomagają w obniżaniu poziomu trójglicerydów we krwi i wykazują działanie przeciwzapalne. Regularne spożycie tych kwasów przyczynia się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia chorób serca, co zostało potwierdzone przez liczne badania naukowe. Kwasy omega-6 natomiast, znajdujące się głównie w olejach roślinnych, również odgrywają istotną rolę w naszym organizmie. Ważna jest jednak odpowiednia proporcja pomiędzy omega-6 a omega-3 w diecie. Nadmiar omega-6, powszechnie występujący w wielu produktach spożywczych, może prowadzić do stanów zapalnych. Dlatego zachowanie właściwego balansu tych kwasów jest korzystne dla zdrowia serca i może wpłynąć na obniżenie stężenia cholesterolu LDL. Aby wzbogacić dietę o WNKT, warto sięgać po:

• ryby morskie,
• różnorodne oleje roślinne,
• orzechy.

Tego rodzaju nawyki żywieniowe nie tylko wspierają układ sercowo-naczyniowy, ale także przyczyniają się do ogólnej poprawy stanu zdrowia. Odpowiednio dostosowana dieta, bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, może znacząco obniżyć ryzyko miażdżycy oraz innych chorób serca. Dlatego regularne wprowadzenie tych składników do codziennego jadłospisu jest kluczowe w trosce o zdrowie.

Czemu sterole roślinne są korzystne dla poziomu cholesterolu?

Fitosterole, czyli roślinne sterole, to substancje, które znajdziemy naturalnie w roślinach i które odgrywają istotną rolę w obniżaniu poziomu „złego” cholesterolu LDL. Działa to na zasadzie blokowania wchłaniania cholesterolu w jelitach, co przekłada się na mniejsze jego stężenie w organizmie.

Regularne spożywanie produktów wzbogaconych o fitosterole, takich jak:

• margaryny,
• jogurty,
• soki,
• pieczywo.

Może doprowadzić do obniżenia poziomu LDL nawet o 5 do 15%. Zaleca się dzienne przyjmowanie około 2 gramów tych korzystnych substancji, co można łatwo zrealizować, wybierając żywność funkcjonalną. Dzięki ich podobieństwu do cholesterolu, fitosterole skutecznie rywalizują o miejsce w organizmie, co czyni je doskonałym wsparciem w walce z wysokim poziomem cholesterolu.

Ich wprowadzenie do diety to doskonały krok zarówno dla osób z podwyższonym cholesterolem, jak i dla tych, którzy pragną poprawić swoje nawyki żywieniowe. Takie działania nie tylko pomagają w kontroli cholesterolu, ale również sprzyjają zdrowemu stylowi życia, co w dłuższej perspektywie przynosi wiele korzyści dla zdrowia. Co więcej, dodanie steroli roślinnych do codziennego menu może być łatwym sposobem na poprawę ogólnego stanu zdrowia.

Jakie witaminy antyoksydacyjne wspierają zdrową dietę?

Witaminy antyoksydacyjne, takie jak witamina C, witamina E oraz beta-karoten, odgrywają istotną rolę w zbilansowanej diecie. Ich działanie w zwalczaniu wolnych rodników może przyczynić się do obniżenia ryzyka wystąpienia chorób serca oraz nowotworów. Na przykład witamina C, obecna w owocach cytrusowych i jagodach, skutecznie wspiera nasz układ odpornościowy. Z kolei witamina E, znajdująca się w orzechach i olejach roślinnych, pełni funkcję silnego antyoksydantu, chroniącego komórki przed uszkodzeniami. Beta-karoten, który jest prowitaminą A, występuje w takich warzywach jak:

• marchew,
• dyni,
• papryka.

Regularne spożywanie tych produktów może korzystnie wpływać na wzrok oraz wspierać system odpornościowy. Dodatkowo, włączenie antyoksydantów do naszej diety ma pozytywny wpływ na kondycję skóry oraz ogólny stan organizmu, a także pomaga w redukcji skutków stresu oksydacyjnego. Warto zadbać o to, aby codzienne posiłki były bogate w te korzystne witaminy. To łatwe do osiągnięcia, wystarczy dodać kolorowe warzywa i owoce do swojego jadłospisu. Oleje roślinne, a zwłaszcza te zawierające nienasycone kwasy tłuszczowe, wspomagają wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, takich jak witamina E. Ostatecznie, zrównoważona dieta pełna witamin antyoksydacyjnych jest niezwykle istotna dla zdrowia serca oraz zmniejszenia ryzyka chorób przewlekłych.