Pałac Sroczyńskich w Jaśle

---

Lokalizacja

Zespół parkowo-pałacowy, odgrywający ważną rolę w architekturze Jasła, znajduje się w północno-wschodniej części miasta, w rejonie zwanym Gorajowice. Jego adres to ul. Lwowska, która jest częścią drogi krajowej nr 73. W kierunku pałacu prowadzi boczna droga, która umożliwia bezpośredni dojazd do tego urokliwego miejsca.

Pałac został usytuowany na niewielkim wzniesieniu, co dodaje mu uroku i sprawia, że wspaniale się prezentuje z daleka. Jego fasada jest zwrócona ku wschodowi, co pozwala na podziwianie porannych promieni słońca. W bezpośredniej bliskości pałacu znajdują się również zabudowania miejskiego szpitala, co czyni to miejsce jeszcze bardziej dostępnym dla odwiedzających.

Historia

W 1629 roku wspomniano o powstaniu dworu w Gorajowicach, które można łączyć z dzisiejszym pałacem Sroczyńskich. Z. Świstak uznaje kartę podatkową ze Spisu Dóbr Koronnych z tego okresu za cenny dokument potwierdzający tę informację. Zgodnie z odnalezionym dokumentem, budowla została wzniesiona przez starostę jasielskiego, który opisał ją jako „nowe budowanie na kształt zameczku”. Obiekt otoczony był wałami i miał, jak podano, liczne pomieszczenia, w tym cztery dużych izby oraz kilka mniejszych pokoi. Gorajowice były siedzibą starostów oraz ich podwładnych.

W 1772 roku Gorajowice, znów jako samodzielna miejscowość, zostały sprzedane przez austriacki rząd. W 1797 roku w związku z tym miejscem wspomniano doktora Andrzeja Puzynę. Dobra znajdowały się w rękach Piegłowskiego w 1815 roku, a następnie ponownie trafiły do Puzynów, którzy byli ich właścicielami przynajmniej do roku 1829. Dobra przeszły później w ręce dzieci Puzynów, których nazwiska to Kazimierz, Marceli, Romuald oraz Włodzimierz.

Nie jest znana dokładna data zakupu dóbr przez Franciszka Trzecieskiego. W 1847 roku zorganizował on w pałacu zebranie ziemian w sprawie uwłaszczenia chłopów. Podczas rabacji galicyjskiej, w obawie przed represjami, zatrzymano tu Wincentego Pola, który był podejrzewany o organizowanie powstania przeciwko władzom austriackim. W roku 1860 właścicielką Gorajowic była Franciszka, córka Trzecieskiego, żona Marcelego Łętowskiego. Pałac stał się jednym z miejsc, gdzie gromadzili się powstańcy przed wyruszeniem na tereny zaboru rosyjskiego.

W 1868 roku dobra gorajowickie zostały zakupione przez Pawła Riegera. Z wcześniejszych fotografii wynika, że już przed 1896 rokiem budowla miała dwie kondygnacje oraz dwuspadowy dach. Około roku 1896 Gorajowice weszły w ręce Tadeusza Sroczyńskiego, który powierzył przebudowę pałacu Tadeuszowi Stryjeńskiemu. Chociaż rzut budynku nie uległ zmianie, wnętrze zostało gruntownie przerobione, a park zamieniono na stylizowany „ogród angielski”. Przed pałacem ustanowiono niewielki gazon.

Nowy wystrój elewacji zyskał wygląd, który możemy dziś podziwiać. Najważniejszą częścią budynku stał się hol oraz sień z pokojami od strony parku: pokój „karciany” z piecem, jadalnia, „czerwony salon” oraz „biały salon” w stylu Ludwika XIV. Część mebli dostarczono z Wiednia, Krakowa i Lwowa, a pozostałe sprowadzono z Kolbuszowej. Autorami sztukaterii byli prawdopodobnie Z. Hendel oraz Franciszek Mączyński. Sufity były ozdobione sztukaterią z literami T i S, symbolizującymi Tadeusza Sroczyńskiego.

Osobą, która dorastała w tym pałacu, był mjr Henryk Dobrzański, znany jako „Hubal”, urodzony w 1897 roku. Niestety, pałac poniósł straty podczas I wojny światowej, gdy w 1915 roku kompleks został zniszczony przez rosyjskie wojska, a cenne przedmioty zniszczono lub przerobiono na opał. Wydarzenia te pozostawiły także trwałe ślady, jak popękane płytki na tarasie.

W okresie międzywojennym pałacowa posiadłość stała się miejscem hodowli owiec i koni, a także została przekształcona w mleczarnię. Wciąż jednak brakowało instalacji elektrycznej i wodociągowej, dekorując wnętrza lampami naftowymi oraz sprowadzając wodę z folwarku. W czasie II wojny światowej znaczną część pałacu zajęli Niemcy, którzy przekształcili go w kwatery dla swoich żołnierzy. Żona Tadeusza Sroczyńskiego, Izabella, prowadziła gospodarstwo i przyjmowała osoby przymusowo wysiedlone.

Pałac przetrwał okres niemieckiej ofensywy bez większych uszkodzeń. Po wojnie został upaństwowiony przez władze komunistyczne, a jego wnętrza dostosowano do nowych potrzeb. Na terenie parku ulokowano szpital miejski, a budynek stopniowo przekształcono w placówkę edukacyjną, która zmieniała nazwy, aż przybrała obecną formę – Medyczno-Społeczne Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Jaśle.

Architektura

Obiekt, który można podziwiać w Jaśle, stanowi wyjątkowy przykład architektury eklektycznej. Dominują w nim elementy neogotyckie, które według Świstaka można określić jako „gotyk angielski”. Pałac został zbudowany z cegły ceramicznej i przyjmuje formę prostokątnego rzutu, który jest wzbogacony ryzalitami. Wnętrza pałacu wyróżniają się zróżnicowaniem.

Wszystkie mury zostały obustronnie otynkowane. Charakterystycznymi cechami budynku są dwie wieże, na których znajdują się hurdycje ozdobione krenelażem. Wnętrze zostało zaprojektowane w tak zwanym układzie dwutraktowym, a przestronny hol rozciąga się na dwóch kondygnacjach. Pomieszczenia wyróżniają się różnorodnością kształtów i wielkości, a nad nimi znajdują się płaskie drewniane stropy.

Na podłogach możemy dostrzec płytki z łomu marmurowego, które są pięknie zdobione płytkami cementowymi oraz drewnianymi klepkami ułożonymi w klasyczny wzór „w jodełkę”. Elewacje pałacu są bogato zdobione, a otwory okienne i drzwiowe mają formę prostokątną lub zamkniętą spłaszczonym łukiem eliptycznym, otoczone wklęsłymi obramieniami.

Budynek wspiera się na solidnych skarpach, które zwieńczone są pinaklami. Detale architektoniczne, takie jak gzymsy, podparte głowicami, świetnie dopełniają elewacyjny wygląd, mając wimpergi, które wyłaniają się ponad koronę muru. Fasada od strony wschodniej zaskakuje pięcioosiowym ryzalitem, w którym znajduje się trzyosiowa loggia.

W okolicy trzyosiowego ryzalitu bocznego możemy dostrzec drugi, mniejszy, jednoosiowy ryzalit z piwnicznym wejściem. Z kolei z południowej strony przed fasadą wystaje wieża. Elewacja zamyka się w dwuosiowej części. Tylną elewację tworzy trójboczny ryzalit, który po bokach ma umiejscowione analogiczne trzy osiowe loggie. Na południowej stronie położono również dwuosiowy ryzalit pozorny i w dwuosiowej części umieszczono wykusz.

Elewacja południowa jest trzyosiowa, natomiast z północy jest czteroosiowa, co jeszcze bardziej podkreśla różnorodność bryły. Podziwiając pałac, warto pamiętać, że pod obiektem znajdują się piwnice o grubych murach, które zbudowane są z kamienia łamanego. Ich powstanie można datować na XVII wiek, co ukazuje użyty materiał budowlany, grubość murów oraz charakter sklepienia, które jest kolebkowe, żaglasto i krzyżowe.

Wyższe partie budowli oraz korpus przykryto dachem dwuspadowym, który zawiera lukearny. Dachy na parterze mają różnorodne kształty, udało się tu spotkać dach mansardowy, namiotowy, pulpitowy oraz pogrążony. Pokrycie dachów wykonano z dachówki ceramicznej, jaka jest karpiówka oraz holenderka, z gąsiorami na narożach. Konstrukcja więźby dachowej, która jest unikatowa w Polsce, zrealizowana została z drewna, w formie mieszanej konstrukcji stolcowej i kleszczowej, i co ważne – bez użycia gwoździ.

---

Oceń: Pałac Sroczyńskich w Jaśle

---