Henryk Dobrzański

---

Życiorys

Wywód genealogiczny

4. Henryk Dobrzański wnuk Michała Bergonzoniego	_			_		_
	_	_	2. Henryk Dobrzański
5. Leonia hr. Potocka wnuczka Stanisława hr. Potockiego oraz Franciszka Młokosiewicza	_	_		_	_
	_			_	_	1. Henryk Dobrzański
6. Włodzimierz hr. Lubieniecki prawnuk Stanisława Sołtyka				_	_
	_	_	3. Maria hr. Lubieniecka	_	_
7. Felicja Drużbacka	_	_		_
	_

Dzieciństwo i młodość

Henryk Dobrzański przyszedł na świat 22 czerwca 1897 roku w Jaśle, w rodzinie o szlacheckich tradycjach, które miały arystokratyczne powiązania. Był trzecim dzieckiem w rodzinie, po Leonii i Marii, Henryka Dobrzańskiego z herbu Leliwa oraz Marii z hr. Lubienieckich.

Ze strony matki był spadkobiercą znanego, starego rodu Lubienieckich, posiadającego herb Rola. Włodzimierz hr. Lubieniecki, jego dziadek, wziął udział w powstaniu z 1863 roku, a pradziadek, Hipolit hr. Lubieniecki, był oficerem w powstaniu listopadowym. Po mieczu Henryk wywodził się z rodziny Dobrzańskich, mającej także korzenie w rodzie Moszyńskich, herbu Nałęcz. Jego babka ze strony ojca miała prapradziadka, Stanisława Potockiego, oraz Franciszka Młokosiewicza, co wskazuje na silne związki z arystokracją. W genealogii rodu Dobrzańskich figuruje wiele postaci historycznych, w tym rycerze Jerzy, Zańko i Dymitr, którzy żyli w XIV oraz XV wieku.

W 1903 roku rozpoczął naukę w Szkole Ludowej, a po przeprowadzce do Krakowa kontynuował edukację w Szkole Realnej. W latach 1907-1910 uczęszczał do II Wyższej Szkoły Realnej, gdzie jego wyniki świadczyły o dużych zdolnościach. Mimo to, z powodu przerwy w nauce, musiał powtórzyć klasę.

W grudniu 1914 roku, po zgłoszeniu się do Legionów Polskich, zakończył swoją edukację. W szczególności utwierdza to w przekonaniu, że informacje o jego maturze w Uniwersytecie Jagiellońskim w 1914 roku są nieścisłe, a być może zdanie egzaminu dojrzałości miało miejsce później, już podczas wojny.

Dużą część swego dzieciństwa Henryk spędził w pałacu w Gorajowicach, który należał do jego ojca chrzestnego, Tadeusza Sroczyńskiego.

I wojna światowa

Po zakończeniu nauki, Henryk Dobrzański, wykształcony w Polskich Drużynach Strzeleckich, pragnął wstąpić do Legionów Polskich. Wymagało to zmiany daty urodzin, gdyż jego młody wiek stał na przeszkodzie. 1 grudnia 1914 roku stawił się w Krakowie jako siedemnastoletni kapral, a w maju 1915 roku był już w STOPNIU kaprala w plutonie kawalerii sztabowej. W grudniu tego samego roku przeszedł do 3. szwadronu 2. pułku ułanów, aby brać czynny udział w działaniach wojennych.

W wyniku kryzysu przysięgowego w lipcu 1917 roku, znaczna część II Brygady Legionów złożyła przysięgę wierności cesarzowi Niemiec, co doprowadziło do przemiany w Polski Korpus Posiłkowy. W styczniu 1918 roku Henryk, wyróżniający się żołnierz, został skierowany do Szkoły Podchorążych II Brygady w Mamajesti, jednak protest motywowany traktatem brzeskim sprawił, że część oddziałów pod dowództwem płk. Jerzego Dąbrowskiego usiłowała przedostać się do Rosji. Część żołnierzy, w tym Dobrzański, została uwięziona, a po ciężkiej chorobie udało mu się uciec z niewoli.

Dwudziestolecie międzywojenne

W 1918 roku wziął udział w wojnie polsko-ukraińskiej, gdzie dowodził plutonem kawalerii w bitwie o Lwów. Następnie, w latach 1919-1921, walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, zdobywając cztery Krzyże Walecznych oraz Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari za zasługi w boju.

Po wojnie pozostał w wojsku, gdzie miał okazję udowodnić swoje umiejętności jako jeździec. W 1922-1923 roku uczęszczał do Centralnej Szkoły Jazdy w Grudziądzu i rozpoczął sportową karierę jeździecką, osiągając pierwsze miejsca na licznych zawodach konnych. W 1925 roku zyskał powołanie do Grupy Przygotowawczej Sportu Konnego, mającej na celu wyłonienie reprezentacji na międzynarodowe konkursy hippiczne.

W jego karierze jeździeckiej znajdowały się liczne sukcesy. Wśród nich zwycięstwo w Pucharze Narodów, a także doskonałe wyniki w Londynie, za co został uhonorowany przez księcia Walii. Do 1939 roku odniósł wiele sukcesów, zdobywając łącznie 22 pierwsze miejsca oraz innych lokat.

W 1927 roku awansował do stopnia majora. Następnie służył w 20 pułku ułanów, a później jako kwatermistrz w stacjonującym w Hrubieszowie 2 pułku strzelców konnych. Po różnych nieporozumieniach, w 1939 roku przeniesiono go w stan spoczynku.

Kampania wrześniowa 1939

Po wybuchu II wojny światowej major Dobrzański poszukiwał przydziału. Otrzymał zadanie w 110 Rezerwowym pułku ułanów, mającym swoją siedzibę w Wołkowysku. Po inwazji ZSRR oddział miał na celu obronę wskrzeszenia Warszawy. Niestety, 22 września Grodno zostało okupowane przez Armię Czerwoną, a 110 pułk ułanów, dowodzony przez Dobrzańskiego, postanowił kontynuować walkę.

Po kapitulacji Warszawy, 28 września, około 50 żołnierzy z Dobrzańskim na czele, postanowiło przejść na południe, walcząc z niemieckimi oddziałami. 1 października osiągnęli okolice Gór Świętokrzyskich, gdzie stoczyli pierwsze starcia z okupantem.

Oddział Wydzielony Wojska Polskiego

Po zakończeniu kampanii polskiej, za dowództwo major Dobrzański przyjął pseudonim „Hubal”. Jego oddział nosił nazwę Oddział Wydzielony Wojska Polskiego. 2 października 1939 roku odniósł pierwsze zwycięstwo w potyczce pod Wolą Chodkowską. Niestety, z biegiem czasu jego oddział został poddany represjom przez Niemców, którzy nie tylko prowadzili walki z jego oddziałem, ale także mordowali cywilów w obawie przed działalnością „Hubala”. Z tego powodu major „Hubal” ograniczył kontakty z ludnością cywilną.

30 marca 1940 roku major „Hubal” odniósł znaczne straty niemieckiemu batalionowi, jednak niemiecka ofensywa doprowadziła do rozproszenia jego oddziału. 30 kwietnia 1940 roku zginął podczas walki w okolicy wsi Anielin. Jego ciało zostało zmasakrowane i wystawione na widok publiczny, co jest znakiem dramatycznej rzeczywistości hitlerowskiej okupacji.

Major Dobrzański na zawsze pozostanie w pamięci jako symbol oporu polskiego wojska, a jego oddział walczył aż do 25 czerwca 1940 roku, kiedy to został ostatecznie rozwiązany. W roku 1966 został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Wojennego Virtuti Militari oraz awansowany do stopnia pułkownika.

Nie zapomniano o jego odwadze, a dokumenty i zdjęcia potwierdzające jego heroiczne czyny przetrwały do dziś, ukazując prawdę o tym wielkim bohaterze polskiej historii.

Domniemany grób majora „Hubala”

Po zakończeniu II wojny światowej, poszukiwania grobu Henryka Dobrzańskiego, znanego jako major „Hubal”, zostały podjęte przez jego siostrę, Leonię Papée. Niestety, te działania nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, a do chwili obecnej nie udało się odnaleźć miejsca spoczynku mjr. Dobrzańskiego. W tym czasie różne lokalizacje były sugerowane jako potencjalne miejsca pochówku, a proces zbierania informacji oraz ich weryfikacji trwa wciąż.

W latach 50. ubiegłego wieku za miejsce, gdzie rzekomo miałby spoczywać „Hubal”, uznano wieś Wąsosz Górny, która znajduje się około 40 km na północ od Częstochowy. W trakcie elektryfikacji tej wsi, podczas wykonywania wykopu pod fundamenty jednego ze słupów, natrafiono na szczątki żołnierza. Ubranie tego żołnierza różniło się od odzieży powstańców styczniowych, co sugerowało, że pochodzą one z okresu II wojny światowej. Dzięki inicjatywie ówczesnego proboszcza, Franciszka Bara, szczątki zostały w tajemnicy pochowane na cmentarzu w Wąsoszu.

Ma miejsce jednak szereg kontrowersji związanych z tym odkryciem. Wiosną 2007 roku przeprowadzono poszukiwania w miejscu wskazanym przez świadka oraz w dwóch lokalizacjach w pobliżu, jednak żadne szczątki nie zostały odnalezione. Inny z sugerowanych miejsc pochówku znajduję się w Wąchocku, na terenie jednostki wojskowej.

Dodatkowo, istnieją także inne teorie dotyczące miejsca, gdzie miałby zostać pochowany major. Jedna z nich wskazuje na pobocze leśnej drogi prowadzącej do miejscowości Cekanów, położonej około 4,5 km na północ od Tomaszowa Mazowieckiego. Twierdzi to niemiecki oficer Heinrich Schreihag, który przyznał, że widział ciało „Hubala” zaraz po jego śmierci.

27 lutego 2016 roku, na cmentarzu w Inowłodzu, przy romańskim kościele św. Idziego, zorganizowano prace sondażowe przez Stowarzyszenie „Wizna 1939”, mające na celu ustalenie możliwego miejsca spoczynku mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala”.

W kwietniu 2017 roku wnuk jednego z niemieckich oficerów, Urlich Gauer, przekazał polskiej stronie dwa albumy zdjęć, które zawierały ponad 1385 fotografii oraz sześć krótkich filmów dokumentujących Spałę i jej okolice z lat 1939-1940. Wśród tych materiałów znalazły się również wcześniej nieznane pośmiertne zdjęcia majora Hubala, które zostały przekazane do Archiwum IPN w Warszawie i poddane mnie digitalizacji.

Odznaczenia i wyróżnienia

Henryk Dobrzański, znany ze swoich odważnych i znaczących osiągnięć, został uhonorowany wieloma prestiżowymi odznaczeniami, które odzwierciedlają jego wkład w historię Polski oraz niezłomną postawę w obliczu walki o niepodległość. Jego osiągnięcia są świadectwem nie tylko jego osobistych zasług, ale również uznaniem dla całej jego generacji. Poniżej przedstawiamy szczególną listę odznaczeń, które otrzymał w trakcie swojego życia oraz pośmiertnie.

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 14 września 2010),
• Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari (1966, pośmiertnie od władz PRL),
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 3822 (1921),
• Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931),
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie: po raz 2, 3 i 4 w 1921),
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Gwiazda Przemyśla,
• Odznaka „Orlęta”,
• Odznaka II Brygady Legionów Polskich,
• Odznaka Komendy Legionów Polskich,
• Odznaka 2 Pułku Ułanów Legionów Polskich,
• Odznaka pamiątkowa „Za Huszt”,
• „Krzyż Wschodni”.

Każde z tych odznaczeń stanowi nie tylko osobiste osiągnięcie Dobrzańskiego, ale także ważny element polskiej historii i tradycji, która ciągle inspiruje kolejne pokolenia.

Upamiętnienie

W Jaśle dokonano ustanowienia tablic upamiętniających mjr Henryka Dobrzańskiego. Dwóch z nich można znaleźć w kościele Franciszkanów, a jedna umieszczona jest w Dworku Dobrzańskich, w roku 1980. W 1997 roku mjr Dobrzański otrzymał pośmiertnie tytuł „Honorowy Obywatel Miasta Jasła”. Współczesnym strażnikiem pamięci dotyczącej „Hubala” oraz jego żołnierzy jest Marian Zach z Poświętnego, który w swoim domu stworzył małe muzeum „Hubalczyków” – można je zobaczyć po wcześniejszym umówieniu. Marian Zach, będący honorowym członkiem oddziału „Hubala” oraz prezesem Związku Hubalczyków, ma również żyjących dwóch ostatnich żołnierzy mjra „Hubala”: Mieczysława Matłochę (ur. 1923, zamieszkały w Warszawie) oraz Ryszarda Cebana (ur. 1924, zamieszkały w Białymstoku). Dodatkowo, od 10 grudnia 2017 roku relacja Kraków Główny – Jasło nosi nazwę „Hubal”.

Miejsce śmierci mjra „Hubala” – Szaniec „Hubala”

Niedługo po walce, w której zginął mjr „Hubal”, jedno z miejsc jego śmierci wskazał Zygmunt Laskowski, 16-letni wówczas mieszkaniec wsi Studzianna. Znajdując zwłoki konia, z czasem okazało się, że to szczątki „Demona”. Miejsce to potwierdzili byli żołnierze „Hubala”, w tym adiutant Henryk Ossowski. W latach 60. XX wieku, na tym miejscu postawiono bazaltowy obelisk, a w późniejszych latach, według koncepcji Łódzkiego plastyka Wiesława Śniadeckiego oraz Marka Markowskiego, powstało całe założenie memorialne pod nazwą „Szaniec „Hubala””. Uroczystość odsłonięcia miała miejsce 12 października 1979 roku, a uczestniczyli w niej odtwórcy filmu „Hubal”, w szczególności Ryszard Filipski. W 2013 roku utworzono „Komitet Renowacji Szańca”, który zrealizował obok niego tzw. „ścianę pamięci”, odsłoniętą w październiku 2014 roku. Do kompleksu można dojechać szutrową drogą, nawet autobusem; wjazd znajduje się przy drodze Poświętne – Inowłódz.

Symboliczny grób mjr. „Hubala”

30 kwietnia 2002 roku, na Cmentarzu Partyzanckim w Kielcach, odsłonięto symboliczną mogiłę mjra Henryka Dobrzańskiego „Hubala”. Poświęcenia udzielił kapelan garnizonu kieleckiego WP, ks. mjr Roman Dziadosz. Na głazie z szarego piaskowca wyrzeźbiono podobiznę mjra „Hubala” wzorowaną na zdjęciu pośmiertnym wykonanym przez Niemców. Nad głazem znajduje się trzymetrowy dębowy krzyż z inskrypcją: Mjr Henryk Dobrzański „Hubal” 1897–1940 Pro memoria.

Mjr Henryk Dobrzański – patron

Imię majora Henryka Dobrzańskiego oraz jego jednostki przyjęło sto kilkadziesiąt różnorodnych organizacji oraz instytucji, które obejmują między innymi:

• 2 Hrubieszowski Pułk Rozpoznawczy im. mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala” w Hrubieszowie,
• 25 batalion dowodzenia im. mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala” w Tomaszowie Mazowieckim,
• Zespół Szkół Zawodowych Nr 1 im. mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala” w Bychawie,
• i wiele innych instytucji edukacyjnych oraz harcerskich w Polsce.

Dąb „Hubal” – pomnik przyrody

28 kwietnia 2006 roku w miejscowości Furmanów, na terenie Leśnictwa Bieliny, nadano ok. 160-letniemu dębowi szypułkowemu tytuł pomnika przyrody „Hubal”. Obwód jego pnia wynosi 4,07 m, a wysokość około 25 m.

Pomnik „hubalowej Wigilii”

22 czerwca 2007 roku, na polanie przy szutrowej drodze, odsłonięto kamień z napisem upamiętniającym „hubalową Wigilię”, która miała miejsce 23 grudnia 1939 roku. Co roku w pierwszy piątek grudnia organizowane są spotkania, w których uczestniczą uczniowie i leśnicy, by uczcić tę tradycję. Uczestnicy modlą się, dzieląc się opłatkiem i ubierają choinkę.

Odznaka Krajoznawcza PTTK Śladami mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala”

12 czerwca 2001 roku ustanowiono Odznakę Śladami mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala”, mającą na celu zachęcanie do poznawania historii Ziemi Opoczyńskiej oraz miejsc związanych z działalnością mjr. Hubala. Odznaka ma trzy stopnie: brązowy, srebrny i złoty, a zdobyć ją mogą osoby, które ukończyły 10. rok życia oraz spełniają określone regulaminem warunki.

Filmy i książki o mjr Henryku Dobrzańskim

W 1973 roku film „Hubal” nakręcony przez Bohdana Porębę na podstawie historii mjr. Dobrzańskiego oraz jego oddziału, wprowadził do polskiej tradycji niezatarte ślady legendy „Hubala”. Odtwórcą głównej roli był Ryszard Filipski. W 1947 roku Melchior Wańkowicz, na podstawie relacji żołnierza – Romana Rodziewicza, opisał historię oddziału w książce „Wrzesień żagwiący”. Rozszerzone wydanie, „Hubalczycy”, ukazało się w Polsce w 1959 roku. Inne książki dotyczące majora to dzieła Aleksandra Ziółkowska i Marka Szymańskiego oraz dokumentalny film „Major” z 2004 roku.

Rekonstrukcje historyczne

Piknik kawaleryjski w Bliżynie, organizowany od 2010 roku, ma na celu upamiętnienie bitwy pomiędzy oddziałem „Hubala” a wojskami niemieckimi. Uczestniczą w nim liczne grupy rekonstrukcyjne, a głównym punktem jest inscenizacja bitwy na Świniej Górze.

Imprezy sportowe objęte patronatem

Od 2000 roku na Ziemi Świętokrzyskiej odbywa się międzynarodowy wyścig kolarski „Szlakiem Walk Majora Hubala”. Przy organizacji „Biegu Szlakiem Walk Hubalczyków”, który trwają od 1981 roku, oraz rajdu „Major Hubal”, organizowanego co roku, uczestniczy wiele instytucji.

Znaczki pocztowe

22 czerwca 2022 roku, w obiegu znalazł się znaczek pocztowy z wizerunkiem Henryka Dobrzańskiego „Hubala”, upamiętniający jego 125. rocznicę urodzin.

Numizmatyka

W 1991 roku Narodowy Bank Polski wyemitował srebrną monetę o nominale 100 tys. zł z wizerunkiem mjra Henryka Dobrzańskiego w serii „Żołnierz polski na frontach II wojny światowej”. W 2024 roku NBP wprowadzi monetę kolekcjonerską o nominale 10 złotych, także z jego wizerunkiem.

Żołnierze majora „Hubala”

Wśród żołnierzy majora „Hubala” można znaleźć wiele wyjątkowych postaci, które zasłużyły się w historii. Oto lista tych odważnych ludzi:

• wachm. Józef Alicki,
• kpr. Teofil Biegaj, ps. „Teo” (dca drużyny; w oddziale 20 III – 25 VI 1940; od VII 1940 w ZWZ–AK),
• Marianna Cel, ps. „Tereska”,
• Czesław Chrustowicz, ps. „Konar”,
• plut. Franciszek Głowacz, ps. „Lis”,
• kpt. Józef Bolesław Grabiński, ps. „Pomian”,
• plut. Stanisław Kagankiewicz,
• kpt. dypl., inżynier Maciej Kalenkiewicz, ps. „Kotwicz”,
• por. rez. Feliks Karpiński, ps. „Korab”,
• plut. Antoni Kisielewski,
• ppor. Zygmunt Morawski, ps. „Bem”,
• ksiądz kapelan Ludwik Mucha, ps. „Pyrka”,
• Henryk Ossowski, ps. „Dołęga”; adiutant mjr. „Hubala”, zm. 1981, pochowany w Kunicach,
• kpt. Jan Zgoda, ps. „Chlewicki” – adiutant majora Hubala,
• ppor. Mikołaj Ostaszewski, ps. „Mikołaj”,
• ksiądz dr Edward Ptaszyński,
• wachm. Romuald Rodziewicz, ps. „Roman”, zm. 24 X 2014 w Domu Opieki „Jasna Góra” w Huddersfield, Wlk. Bryt. jako ostatni z żyjących „hubalczyków”; ok. 12 VI 2015 r. jego prochy – zgodnie z jego ostatnim życzeniem – spoczęły na Cm. Powązkowskim w Warszawie,
• Antoni Soboulk, żył 21 lat, zamordowany przez gestapo w Tomaszowie Mazowieckim w 1940 r.,
• rtm. Stanisław Sołtykiewicz, z-ca mjr. „Hubala”,
• ppor. sł. stałej saperów Marek Szymański, ps. „Sęp”,
• pchor. Józef Świda, ps. „Lech”,
• rtm. Józef Walicki, ps. „Walbach”,
• ppor. rez. Józef Wyrwa, ps. „Furgalski”, „Stary”,
• Mieczysław Matłocha,
• Ryszard Caban,
• Antoni Cyran, ps. „Chojna”.

---

Oceń: Henryk Dobrzański

---