Hugo Steinhaus

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Hugo Steinhaus przyszedł na świat 14 stycznia 1887 roku w Jaśle. Pochodził z rodziny, w której jego ojciec, Bogusław, był dyrektorem miejscowej spółdzielni kredytowej, a matka, Ewelina z Lipschitzów, zadbała o jego wczesną edukację. W rodzinie, która dbała o tradycje intelektualne, Hugo był wnukiem Józefa, miejskiego radnego oraz prawnukiem Chaima haKohen Steinhausa, co dobitnie podkreśla jego żydowskie korzenie.

Jako bratanek Ignacego Steinhausa, znanego adwokata i posła, uzyskał dobrze zorganizowane podstawy wykształcenia. Do dziewiątego roku życia uczył się w trybie prywatnym, a później uczęszczał do gimnazjum klasycznego w Jaśle.

Języków obcych uczył się w różnorodny sposób: francuskiego od opiekunki, niemieckiego poprzez lekturę książek, a angielskiego przed maturą. Uczył się też łaciny i greki, jako obowiązkowego elementu programowego. W 1905 roku z powodzeniem zdał maturę, a jego dalsza edukacja przeniosła się na lubiany Uniwersytet Lwowski, gdzie rozpoczął studia matematyczne i filozoficzne. Po roku zmienił uczelnię i rozpoczął studia w Getyndze, gdzie pracował pod okiem takich autorytetów jak David Hilbert i Feliks Klein.

Pobyt w Getyndze był dla niego inspirujący, a o sukcesie zadecydowało przypadkowe spotkanie z profesorem Stanislausa Jollesa, który zachęcił go do kontynuacji edukacji. W tym czasie Hugo odkrył także pasję do biegania, co stało się dla niego istotnym zajęciem życiowym. Poznał również wybitnych matematyków: Wacława Sierpińskiego oraz Tadeusza Banachiewicza, z którymi łączyły go liczne podróże.

W 1911 roku uzyskał doktorat z filozofii z najwyższymi wyróżnieniami, a następnie spędził kilka lat w Jaśle, gdzie zaangażował się w prace naukowe, publikując osiem artykułów. Początek służby wojskowej, którą odbył w CK Armii, rozczarował go, a z powodu problemów zdrowotnych musiał szybko powrócić do cywila. Po wybuchu I wojny światowej przyłączył się do Legionów Polskich, biorąc udział w walkach na Wołyniu, a po zakończeniu działań wojennych rozpoczął pracę w Centrali Odbudowy Kraju w Krakowie, gdzie poznał Stefana Banacha.

Kariera naukowa w okresie międzywojennym

W 1918 roku Steinhaus wydał istotne dzieło Additive und stetige Funktionaloperationen, uznawane za pierwszą polską pracę dotyczącą operacji funkcyjnych. Po zakończeniu I wojny światowej wrócił do życia akademickiego, pracując na Uniwersytecie Lwowskim. W 1920 roku został profesorem nadzwyczajnym matematyki oraz kierownikiem I Katedry Matematyki, co otworzyło mu drzwi do kolejnych możliwości.

Rok 1923 przyniósł mu tytuł profesora zwyczajnego, co było potwierdzeniem jego znakomitych osiągnięć. W międzyczasie napisał książkę „Czem jest, a czem nie jest matematyka”, która zdobyła uznanie wśród studentów i naukowców. Regularnie wyjeżdżał na kongresy matematyczne do takich miast jak Paryż, Getynga czy Bolonia, gdzie ożywiał polską obecność naukową.

W Bolonii miało miejsce ważne wydarzenie – kongres matematyczny, na którym premier Kazimierz Bartel wsparł polskich matematyków finansowo. Hugo Steinhaus był istotną postacią w lwowskiej szkole matematycznej, do której należeli także znani matematycy, tacy jak Stefan Banach, Stanisław Mazur, Władysław Orlicz, Juliusz Paweł Schauder, Władysław Nikliborc oraz Stanisław Ulam. W 1929 roku, wspólnie z Banachem, zainicjował międzynarodowe czasopismo „Studia Mathematica” dedykowane analizie funkcjonalnej.

W 1938 badał nowe technologie jako wynalazca introwizora – urządzenia do rentgenowskiej lokalizacji obiektów, co stanowiło nowoczesne osiągnięcie jak na tamte czasy.

Losy wojenne

Podczas II wojny światowej, po agresji ZSRR na Polskę oraz aneksji Lwowa, Steinhaus uzyskał nominację na profesora Katedry Analizy Wyższej w Uniwersytecie Lwowskim oraz pracownika Akademii Nauk w Kijowie. W obliczu nazistowskich represji, Steinhaus wraz z rodziną ukrył się w Lwowie; przez długi czas nie opuszczał kryjówki, ograniczając swe życie do ogrodu.

W wyniku ukrywania się otrzymał wystawione przez granatowego policjanta Józefa Laskę fałszywe dokumenty. Dzięki temu mógł brać udział w tajnym nauczaniu, przetrwał aresztowania i względnie bezpiecznie żył podczas wojny, co było ogromnym sukcesem w tak tragicznych czasach.

Po wojnie – Wrocław

Po wojnie, w 1945 roku, Steinhaus odegrał kluczową rolę w budowie nowego środowiska naukowego we Wrocławiu. Został profesorem Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii, który powstał jako współpraca Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Politechniki. Jako pierwszy dziekan nowo utworzonego wydziału, miał znaczący wpływ na jego rozwój.

Steinhaus kontynuował swoją pracę w Instytucie Matematycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, prowadząc seminaria dotyczące zastosowań matematyki. Pełnił również ważną funkcję w Instytucie Matematycznym PAN, gdzie od 1952 roku był członkiem rzeczywistym. Jego współpraca z innymi wybitnymi naukowcami, takimi jak prof. Jan Mikusiński czy prof. Ewa Krzywicka-Blum, przyczyniła się do rozwoju licznych badań matematycznych.

W ciągu swojej kariery Steinhaus opublikował około 250 prac, w których badał zagadnienia związane z szeregami trygonometrycznymi oraz ortogonalnymi, a także sumowalnością. Jego prace przyniosły istotny wpływ na rozwój matematyki, szczególnie w obszarze rachunku prawdopodobieństwa i teorii mnogości.

Hugo Steinhaus zmarł 25 lutego 1972 roku we Wrocławiu i znalazł spokój na cmentarzu św. Rodziny przy ulicy Smętnej, gdzie jego grób znajduje się na polu nr 12.

Popularyzator nauki

Hugo Steinhaus był nie tylko wybitnym naukowcem, ale także popularyzatorem matematyki. Napisał książkę Kalejdoskop matematyczny, wydaną w 1938 roku w dwóch wersjach językowych – polskiej i angielskiej, przetłumaczoną na dziesięć języków, co uczyniło ją popularną na całym świecie. W 1960 roku otrzymał Nagrodę „Problemów” za działalność na rzecz popularyzacji nauk matematycznych.

Oprócz licznych publikacji, pozostawił po sobie Wspomnienia i zapiski, które zostały wydane pośmiertnie w 2002 roku. To wyraz jego bogatego życia naukowego oraz wpływu, jaki wywarł na pokolenia matematyków.

Życie prywatne

W dniu 9 sierpnia 1917 roku, Hugo Steinhaus zawarł związek małżeński ze Stefanią Schmaus. Ich córka, Lidia Joanna, przyszła na świat 6 kwietnia 1919 roku.

Co więcej, miał on także wyraźne poglądy na temat religii, gdyż był ateistą. Był osobą obdarzoną ogromnym poczuciem humoru, co sprawiało, że znany był ze swoich dowcipnych i trafnych uwag.

Jego odpowiedzi i komentarze cieszyły się dużym zainteresowaniem, a szczególnie wyróżniał się w tym zakresie tworzony przez niego Słownik racjonalny, którego wydanie miało miejsce w 1980 roku.

Publikacje

Hugo Steinhaus, znany polski matematyk, pozostawił po sobie szereg wartościowych publikacji, które miały znaczący wpływ na rozwój matematyki w Polsce i nie tylko. Oto niektóre z jego ważniejszych dzieł:

• 1923: Czem jest a czem nie jest matematyka, Księgarnia Nakładowa H. Altenberga,
• 1953: Orzeł czy reszka?, Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”,
• 1954: Kalejdoskop matematyczny, PZWS,
• 1958: Sto zadań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
• 1980: Słownik racjonalny, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Każda z tych prac przyczyniła się do popularyzacji matematyki oraz opracowania nowych metod dydaktycznych, dzięki czemu zyskały miejsce w polskiej literaturze matematycznej.

Odznaczenia i wyróżnienia

Doktoraty honoris causa

W uznaniu jego wybitnych osiągnięć akademickich, Hugo Steinhaus otrzymał honorowe doktoraty od kilku renomowanych instytucji:

• 1958: Uniwersytet Warszawski,
• 1961: Akademia Medyczna we Wrocławiu,
• 1963: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
• 1965: Uniwersytet Wrocławski.

Wyróżnienia państwowe i samorządowe

Profesjonalne osiągnięcia Steinhausa zostały również docenione poprzez liczne odznaczenia państwowe i samorządowe, które przyznano mu w różnych latach:

• 1951: Nagroda Państwowa I stopnia,
• 1954: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• 1955: Medal 10-lecia Polski Ludowej,
• 1957: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski,
• 1959: Nagroda miasta Wrocławia,
• 1959: Order Sztandaru Pracy I Klasy,
• 1965: Honorowe obywatelstwo Jasła.

Inne zaszczyty

Oprócz uznania w formie odznaczeń państwowych, Hugo Steinhaus był też laureatem wielu prestiżowych nagród, co ukazuje jego wkład w rozwój nauki:

• 1946: Nagroda im. Stefana Banacha,
• 1948: Nagroda Polskiej Akademii Umiejętności,
• 1951: Nagroda im. Józefa Marcinkiewicza,
• 1960: Nagroda „Problemów”,
• 1970: Nagroda Fundacji Jurzykowskiego.

Upamiętnienie

Nazewnictwo

Imię Hugona Steinhausa zyskało szczególne uznanie poprzez nadanie jego nazwiska różnym miejscom w Polsce. W Warszawie, w dzielnicy Mokotów, jak również we Wrocławiu w rejonie Fabrycznej, można spotkać ulice noszące jego imię. W 2012 roku, na rondzie w Jaśle, znajdującym się na styku ulic Tadeusza Kościuszki oraz Hugona Kołłątaja, również zrealizowano tę inicjatywę, upamiętniając Hugona Steinhausa. Ponadto, szkoła podstawowa nr 5 we Wrocławiu posiada zaszczyt nosić jego imię, co świadczy o jego wpływie na edukację.

Tablice pamiątkowe

2 czerwca 2018 roku w Getyndze, na ulicy Maxa Plancka, miało miejsce odsłonięcie tablicy upamiętniającej Hugona Steinhausa. W Polsce odsłonięto kolejne tablice pamiątkowe – w 1988 roku w budynku Liceum Ogólnokształcącym nr 1 w Jaśle oraz we Wrocławiu, przy ul. Zygmunta Janiszewskiego. Te wszystkie działania świadczą o trwałym śladzie, jaki pozostawił po sobie wybitny matematyk i naukowiec.

---

Oceń: Hugo Steinhaus

---